HELCOM BSPA
Rola Morza Bałtyckiego w sieci HELCOM BSPA
Od 2004 roku Słowiński Park Narodowy powiększony został o 2 milowy pas Morza Bałtyckiego w ramach bałtyckich obszarów chronionych HELCOM BSPA (Baltic Sea Protected Areas). Głównym celem tworzenia systemu HELCOM BSPA jest ochrona przyrody morskiej, ze szczególnym uwzględnieniem zasobów biologicznych Bałtyku, poprzez ochronę gatunków flory i fauny, ich naturalnych siedlisk, ale również ochronę mechanizmów regulujących funkcjonowanie ekosystemu morskiego. Rejon Słowińskiego Parku Narodowego spełnia przede wszystkim jedno z głównych kryteriów wyboru morskich obszarów chronionych. Mianowicie należy do najmniej zanieczyszczonych w polskiej strefie wód przybrzeżnych Bałtyku, dzięki czemu swoje nisze znalazły tutaj skupiska morskich glonów (np.: unikalny w skali polskiej strefy przybrzeżnej krasnorost Furcellaria lumbricalis) (Kangas i in. 1982; Kruk-Dowgiałło 1994c i 1996), mięczaków, skorupiaków i ryb. Od czasu do czasu pojawiają się również ssaki, np.: foka szara i foka obrączkowana, które znajdują tu miejsca do odpoczynku podczas wędrówek. Strefa przybrzeżna Parku charakteryzuje się dość dużą dynamiką wód, co korzystnie wpływa na samooczyszczanie się tego rejonu. Jednocześnie duże falowanie i prądy powodują erozję brzegów, która w sposób naturalny kształtuje plażę.
Siła morskich obszarów chronionych tkwi w ochronie reprezentatywnych próbek morskiej różnorodności biologicznej oraz związanych z tym ekosystemów, siedlisk i gatunków, w tym również terenów o decydującym znaczeniu dla reprodukcji i rozwoju gatunków, zwłaszcza tych zagrożonych wyginięciem. Czyniąc to pomagają one również zachować podstawowe procesy utrzymania życia w morzu, takie jak fotosynteza i produktywność, zachowanie łańcuchów pokarmowych oraz degradację substancji zanieczyszczających. Ponadto ochrona niektórych terenów przy minimalnym bezpośrednim wpływie człowieka oznacza, że mają one szansę łatwiejszego uwolnienia się spod innych czynników obciążających, takich jak eutrofizacja, sedymentacja oraz podwyższona temperatura na skutek globalnego ocieplenia.
Tworzenie współczesnych morskich obszarów chronionych polega przede wszystkim na racjonalnym kierowaniu działaniami człowieka, który korzysta z zasobów morskich. Dotyczy to między innymi nadmiernie eksploatowanych łowisk, które zanikają w szybkim tempie. Chroniąc łowiska, morskie obszary chronione mogą sprzyjać poprawie wyników społeczne-ekonomicznych lokalnych społeczności. Być może - co nawet jest ważniejsze w Regionie Morza Bałtyckiego - morskie obszary chronione mogą sprzyjać wzrostowi miejscowej gospodarki wzbogacając profil obszaru w odniesieniu do turystyki morskiej i rekreacji. Pomimo faktu, że intensywna turystyka stanowi zagrożenie dla morskiej fauny i flory, to może być ona zrównoważona, poprzez właściwe zarządzanie.
Oprócz przynoszenia korzyści turystyce, morskie obszary chronione są pomocne w zwiększaniu świadomości społecznej i poparcia dla kwestii dotyczących ochrony obszarów morskich zarówno wśród turystów, jak i miejscowej ludności. Ponadto morskie obszary chronione zapewniają ochronę terenów o znaczeniu archeologicznym, wraków statków oraz krajobrazów morskich o wielkim znaczeniu kulturowym, jak również dają możliwość kształcenia i szkoleń dla szkół wyższych i uczelni. Co więcej obszary te stwarzają możliwość zbliżenia wszystkich istotnych sektorów i interesariuszy związanych ze strefami przybrzeżnymi. Dlatego, też morskie obszary chronione służą jako pokazowe modele integrowania priorytetów w dziedzinie zarządzania z wielorakimi potrzebami interesariuszy. Natomiast procesy związane z morskimi obszarami chronionymi - gdy przebiegają one pomyślnie - mogą również stanowić w przyszłości podstawę dla innych inicjatyw związanych z ochroną.
Reasumując, aby wykorzystywanie zasobów przyrodniczych mogło odbywać się w sposób racjonalny, konieczne są badania służące poznaniu mechanizmów funkcjonowania ekosystemu morskiego. W morskich obszarach chronionych tego typu badania powinny być prowadzone obligatoryjnie. Ich wyniki umożliwią przeprowadzenie działań zapewniających (Kruk-Dowgiałło i in. 2000):
- Utrzymanie stabilności biocenoz, ciągłości istnienia gatunków, poprzez zachowanie bioróżnorodności i gatunków ginących.
- Utrzymanie wyjątkowego charakteru akwenu poprzez zachowanie gatunków unikatowych.
- Możliwość przywrócenia (w obrębie obszaru chronionego) właściwego stanu zasobów, poprzez reintrodukcję gatunków autochtonicznych i uzupełnienie zabiegów rewaloryzacyjnych.
- Profity gospodarcze, gdyż obszar chroniony może stanowić atrakcję krajoznawczo-turystyczną i rekreacyjną, może być również wykorzystywany gospodarczo (np. rybołówstwo), o ile będzie respektowana zasada zrównoważonego rozwoju.
- Kategoria ochrony morskich części tych obszarów powinna być określona na podstawie oceny walorów przyrodniczych, z uwzględnieniem znaczenia, jakie akwen ma dla lokalnej ludności.
- Funkcja ochrony przyrody w morskich częściach obszarów chronionych stanowi funkcję nadrzędną, ale konieczne jest jednoczesne utrzymanie na zrównoważonym poziomie funkcji gospodarczych.
- Zanieczyszczone morskie części obszarów chronionych w pierwszej kolejności powinny być objęte programem ograniczenia spływu do nich zanieczyszczeń ze źródeł lądowych, a tam, gdzie jest to konieczne, powinny być podjęte działania rewaloryzacyjne.
Ponadto ścisłe współzależności procesów środowiskowych morza z aktywnością gospodarczą na lądzie i morzu sprawiają, że istnieje bezwzględna potrzeba ujednolicenia zarządzania lądowo-morskimi obszarami chronionymi w ramach ogólnej strategii ochrony środowiska przyrodniczego. Dlatego, też na obszarach HELCOM BSPA oraz na całym Bałtyku powinna być stosowana zasada współistnienia, a nie zasada doraźnych korzyści ekonomicznych, co często w praktyce odbywa się kosztem organizmów żywych.
